Kwasowość gleby jest czynnikiem warunkującym produktywność pól uprawnych. Jako podstawowa cecha geochemiczna kształtuje ruchliwość składników mineralnych oraz określa warunki wzrostu systemu korzeniowego wpływając na plon roślin. Każdy wpływ na zmianę odczynu gleby niesie za sobą poprawę warunków glebowych, wzrost efektu produkcyjnego oraz poprawę funkcjonowania środowiska.

Wyróżnia się kwasowości: czynną, wymienną i hydrolityczną. Pierwsza pochodzi od czynnych jonów wodorowych znajdujących się w roztworze glebowym, a oznaczana jest w wodzie destylowanej. Kolejna jest zależna od jonów będących w roztworze i zabsorbowanych przez kompleks glebowy, stanowią ją jony H⁺ i Al³⁺. Im gleba ma niższy odczyn to kompleks sorpcyjny jest bogatszy w jony glinu i wodoru, przy równoczesnym zmniejszaniu się jonów zasadowych. Kwasowość wymienna to taka ilość jonów H⁺, która powstaje przy traktowaniu gleb roztworem zasadowym np. 1 N KCl. Kationy soli wypierają zabsorbowane jony H⁺ i Al³⁺, które przechodzą do roztworu. Im gleba jest bardziej zakwaszona tym różnice w pH mierzonym w chlorku potasu i w wodzie będą większe. Kwasowość hydrolityczna jest ujawniana pod wpływem działania na glebę soli hydrolizujących (octanem wapniowym lub sodowym). Jony wodoru i glinu są wypierane przez wapń lub sód. Kwasowość hydrolityczna obejmuje wszystkie jony H⁺ i Al³⁺ znajdujące się w glebie. Oznaczenie kwasowości hydrolitycznej jest przydatne w określaniu zapotrzebowania gleby na wapń. Niedobór tego pierwiastka jest zjawiskiem rzadko spotykanym (przy regularnym wapnowaniu), a brak tego składnika jest spowodowany najczęściej wymywaniem w głębsze warstwy gleby.

Odczyn gleby zależy od stosunku jonów wodorowych [H⁺] do wodorotlenowych [OH^–]. Kwaśny odczyn jest uzależniony od dominacji w roztworze glebowym zdysocjowanych jonów wodorowych, a jeśli dominują jony wodorotlenowe to odczyn jest zasadowy. Najkorzystniejsza jest równowaga, która doprowadza do odczynu obojętnego. Rośliny plonują w indywidualnych zakresach pH zależnych od gatunku do jakiego należą. Wapnowanie gleb stosuje się w celu poprawienia jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz w celu regulacji odczynu. Gleby uprawne ulegają naturalnie procesom zakwaszenia, a głównymi źródłami obniżania się pH są:

• dwutlenek węgla – w glebach o odczynie 4,5 – 8,5 głównym źródłem jonów wodoru jest CO₂, który rozpuszczając się w wodzie tworzy kwas węglowy, który jest źródłem H⁺
• nitryfikacja – proces zachodzący w glebie – utlenianie się amoniaku. Naturalnie występujący azot organiczny ulega przemianom do amonowego, dodatkowo stosowany w rolnictwie, zwiększa ilość N-NH₄. N amonowy częściowo ulega przemianom w azotany, będące źródłem jonów H⁺
• utlenianie związków S – podobnym przemianom w glebie jak azot ulega siarka zredukowana lub elementarna, stanowiąc dodatkowe źródło jonów wodoru
• naturalne źródła – przemiany minerałów w glebie, siarczki, związki manganu czy żelaza ulegają utlenianiu uwalniając H⁺
• działalność człowieka – intensywne użytkowanie gleb rolniczo oraz przemysłowo, chów i hodowla zwierząt, z każdym plonem wynoszone są jony zasadowe (Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, Na⁺), które w procesie nawożenia muszą być uzupełniane.

Opracowanie: Agata Żmuda

Na podstawie:

1. Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych. Podstawy nawożenia. cz. I, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań. 336-341.
2. Kropisz A. 1976. Uprawa i nawożenie gleby. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa.
3. Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z. 1991. Metody analizy i oceny właściwości gleb i roślin. Instytut Ochrony środowiska. Warszawa. 47-50, 5961.