Najczęściej spotykaną przyczyną degradacji gruntów rolnych i spadku żyzności gleby, jest spadek odczynu gleby poniżej 4,5. Takie pH jest typowe dla gleb bardzo kwaśnych, a na takich gruntach rośliny rolne nie mogą odpowiednio plonować. Wapnowanie gleb jest zabiegiem, dzięki któremu utrzymamy odpowiednie pH i dostarczymy jonów wapnia.
Ale, nasuwają się pytania – kiedy i jak wapnować glebę, jakie dawki wapna zastosować oraz jaki nawóz wapniowy wybrać?
Nadmierne zakwaszenie prowadzi do niskiej przyswajalności nawozów, ogranicza plonowanie roślin oraz obniża ich jakość. Uwzględniony nawóz wapniowy w bilansie nawożenia, to nie tylko wpływ na odczyn. Dodatek wapna, to także poprawa zasobności gleby w jony wapnia potrzebne roślinie do wzrostu. Wapń bierze udział w tworzeniu się chromosomów, w orientacji genów, w tworzeniu się komórek oraz wpływa na aktywność enzymów i neutralizację kwasów organicznych. Funkcja wapnia w roślinie jest niezbędna i kluczowa w jej prawidłowym rozwoju. Ważnym kryterium w ocenie potrzeb wapnowania jest określenie wymagań pokarmowych na wapń rośliny, pod którą przygotowujemy pole.
Skutki niedożywienia wapniem prowadzą do obniżenia wartości produkcyjnych – zaburzenia szybkości pobierania wody i składników mineralnych oraz braku odporności na patogeny. W pierwszej kolejności przy ustalaniu dawek wapnowania bierze się pod uwagę odczyn gleby. Naturalne mechanizmy regulacji odczynu polegają na ustalaniu się równowagi, pomiędzy dwoma grupami pierwiastków. Jedną z nich jest grupa jonów zasadowych i należą do niej: Ca2+, Mg2+, K+ i Na+, do drugiej należą jony kwaśne Al3+ i H+. Jony zasadowe ulegają hydrolizie w środowisku wodnym, powstają wtedy aniony wodorotlenowe. Niestety gleby wykazują naturalnie skłonności do ponownego zakwaszania się, wynika to z większego potencjału jonów wodoru i glinu, niż potencjał ładunku ujemnego jaki niesie OH–. Rola wapnowania z punktu widzenia produktywności, to obniżanie toksycznego działania glinu oraz utrzymanie odpowiedniego przedziału pH dla pozostałych składników, w tym pierwiastków pierwszorzędnych N, P, K.
Zabieg wapnowania musi być wykonany tak, aby stężenie składników pokarmowych, po wprowadzeniu nawozów mineralnych, nie doprowadzał do przekształcenia się ich w związki nieprzyswajalne, dlatego tak ważne jest dobranie rodzaju i dawki nawozu wapniowego.
Przy stosowaniu nawozów wapniowych obowiązują takie same zasady jak przy stosowaniu pozostałych nawozów mineralnych. Wapno powinno być równomiernie rozsiane na powierzchni gleby. Badania Stacji Chemiczno-Rolniczych wykazują, że stan zakwaszenia gleb powierzchni Polski przekracza 59%, oznacza to, że większość gleb naszego kraju znajduje się w przedziale gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych. Uwzględniając stan zakwaszenia gleb i skład granulometryczny, IUNG opracował skalę wapnowania gleb – wapnowanie konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone i zbędne. Niskie pH kwalifikuje glebę do zastosowania nawozu wapniowego, szczególnie gdy gleba jest lekka. Stosowanie nawozów wapniowych, przenosi potrzebę wapnowania o stopień, tzn. z koniecznego >> potrzebne >> wskazane >> zbędne lub ograniczone, nie ma możliwości dostarczenia wapna w takiej dawce, aby w jednym roku przeskoczyć całą skalę, np. z poziomu wapnowania potrzebnego, uzyskać stopień wapnowania zbędnego. Gdy dostaniemy od Stacji Chemiczno-Rolniczej wyniki badań wraz z zaleceniami wapnowania, staje przed nami wybór rodzaju wapna. Wskazania najczęściej stanowią ogólnikowe podanie ilości CaO na hektar jako dawkę alkalizującą. Wybierając typ nawozu wapniowego kierujemy się także ilością magnezu w glebie, szczególnie jeżeli posiadamy gleby lekkie i bardzo lekkie, ponieważ na nich wapń i magnez bardzo łatwo ulegają wymyciu, na równi z procesami zakwaszającymi glebę. Jeżeli nasza kategoria agronomiczna gleby to lekkie i bardzo lekkie, co trzeci zabieg stosujemy nawóz dolomitowy. Przy wyborze wapna należy pamiętać także o stosunku jonów Ca do Mg, musi on wynosić 6,5 : 1. Literatura odradza stosowanie tlenków na takie gleby, w praktyce jednak dopuszcza się stosowanie tlenków na glebach lekkich, ale w takich terminach agrotechnicznych, gdzie dawka ustalana jest do terminu użycia (uwzględnienie nawożenia obornikiem i NPK). Bezpieczniejsze jest użycie węglanów, gdyż skrajnie małe dawki tlenków mogą zostać przedwcześnie wymyte w głąb profilu glebowego. Podwyższanie odczynu na glebach lekkich i bardzo lekkich ekonomiczniej przeprowadzać węglanami wapnia i magnezu. Na gleby średnie i ciężkie z powodzeniem można stosować tlenki wapnia, oczywiście nie przekraczając zalecanych dawek. Forma tlenkowa szybko wchodzi w reakcję z wodą tworząc wodorotlenek wapnia, który w natychmiastowym tempie zmienia miejscowo pH. Jednakże, stosowanie nawozów tlenkowych traktowane jest jako zabieg interwencyjny, gdy szybko chcemy podnieść odczyn, w takich przypadkach dopuszcza się także nawożenie gleb lekkich, dawkami nieprzekraczającymi 600 kg/ha CaO. Gwałtowne podnoszenie odczynu jest niepożądane, dlatego lepiej sukcesywnie podnosić odczyn nawozami węglanowymi.
Zabieg wapnowania możemy wykonać w ciągu całego roku. Dobrym terminem do wapnowania jest zespół uprawek pożniwnych, dopuszcza się także stosowanie nawozów wapniowych pod orkę siewną lub przed orką przedzimową. Coraz częściej spotykanym rozwiązaniem jest wapnowanie poplonów ścierniskowych w okresie od października do połowy lutego. Wapnowanie wiosenne może być wykonane pod uprawy roślin jarych. Nawozy wapniowe sypkie, stosowane w dawkach około 3t/ha, muszą zostać zaorane, aby zostały dobrze wymieszane z glebą. Nawozy granulowane mogą pozostać na powierzchni warstwy ornej, gdyż wraz z wodą będą przechodzić do głębszych warstw profilu glebowego. Dopuszczalne także jest stosowanie wapien w formie węglanowej pogłównie, zarówno wiosną jak i jesienią.
Opracowanie: Agata Żmuda
Na podstawie:
Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych. Podstawy nawożenia. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań, cz. I s. 252-260.
Grzebisz W., Diatta J.B., Szczepaniak W. 2006. Produkcyjne i ekologiczne uwarunkowania wapnowania gleb gruntów ornych. Nawozy i nawożenie. Puławy. 2:27 s.69-85.
Kamionka J. 2006. Technika stosowania nawozów wapniowych. Nawozy i nawożenie. Puławy. 2:27 s. 140-152.
Na stan zakwaszenia gleb, w dużym stopniu ma wpływ działalność człowieka. Powinniśmy wziąć za to zjawisko odpowiedzialność i przyczynić się do przywrócenia odpowiedniego pH gleb, z których korzystamy. Program rekultywacyjnego wapnowania gleb, ma za zadanie podnieść w krótkim odstępie czasu odczyn gleb, najbardziej narażonych na ograniczenie swoich funkcji, czyli gleb o odczynie niższym niż 4,8.
Rzadko zadajemy sobie to pytanie. A warto! Wiedza w pigułce tylko u nas. Tomek krótko opowiada o tym dlaczego większość gleb w Polsce ma kwaśny odczyn, i o tym jak nasza działalność wpływa na tą sytuację. Zapraszamy.
Czemu wapnowanie to podstawowy zabieg? Pomijanie jego to wielki błąd- najważniejsze fakty w 3min. opowiada Ania. Dlaczego wapnowanie to podstawa żyzności gleby, utrzymania wilgoci, przyswajania nawozów mineralnych, top 2 wielkości plonów? Nie pomiń tego odcinka!