Skąd te zakwasy?

Wyróżnia się kwasowości: czynną, wymienną i hydrolityczną. Pierwsza pochodzi od czynnych jonów wodorowych znajdujących się w roztworze glebowym, a oznaczana jest w wodzie destylowanej. Kolejna jest zależna od jonów będących w roztworze i zabsorbowanych przez kompleks glebowy, stanowią ją jony H⁺ i Al³⁺. Im gleba ma niższy odczyn to kompleks sorpcyjny jest bogatszy w jony glinu i wodoru, przy równoczesnym zmniejszaniu się jonów zasadowych. Kwasowość wymienna to taka ilość jonów H⁺, która powstaje przy traktowaniu gleb roztworem zasadowym np. 1 N KCl. Kationy soli wypierają zabsorbowane jony H⁺ i Al³⁺, które przechodzą do roztworu.

Im gleba jest bardziej zakwaszona tym różnice w pH mierzonym w chlorku potasu i w wodzie będą większe. Kwasowość hydrolityczna jest ujawniana pod wpływem działania na glebę soli hydrolizujących (octanem wapniowym lub sodowym). Jony wodoru i glinu są wypierane przez wapń lub sód. Kwasowość hydrolityczna obejmuje wszystkie jony H⁺ i Al³⁺ znajdujące się w glebie.

Oznaczenie kwasowości hydrolitycznej jest przydatne w określaniu zapotrzebowania gleby na wapń.
Niedobór tego pierwiastka jest zjawiskiem rzadko spotykanym (przy regularnym wapnowaniu), a brak tego składnika jest spowodowany najczęściej wymywaniem w głębsze warstwy gleby.

Odczyn gleby zależy od stosunku jonów wodorowych [H⁺] do wodorotlenowych [OH^–]. Kwaśny odczyn jest uzależniony od dominacji w roztworze glebowym zdysocjowanych jonów wodorowych, a jeśli dominują jony wodorotlenowe to odczyn jest zasadowy. Najkorzystniejsza jest równowaga, która doprowadza do odczynu obojętnego. Rośliny plonują w indywidualnych zakresach pH zależnych od gatunku do jakiego należą. Wapnowanie gleb stosuje się w celu poprawienia jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz w celu regulacji odczynu. Gleby uprawne ulegają naturalnie procesom zakwaszenia, a głównymi źródłami obniżania się pH są:

• dwutlenek węgla – w glebach o odczynie 4,5 – 8,5 głównym źródłem jonów wodoru jest CO₂, który rozpuszczając się w wodzie tworzy kwas węglowy, który jest źródłem H⁺
• nitryfikacja – proces zachodzący w glebie – utlenianie się amoniaku. Naturalnie występujący azot organiczny ulega przemianom do amonowego, dodatkowo stosowany w rolnictwie, zwiększa ilość N-NH₄. N amonowy częściowo ulega przemianom w azotany, będące źródłem jonów H⁺
• utlenianie związków S – podobnym przemianom w glebie jak azot ulega siarka zredukowana lub elementarna, stanowiąc dodatkowe źródło jonów wodoru
• naturalne źródła – przemiany minerałów w glebie, siarczki, związki manganu czy żelaza ulegają utlenianiu uwalniając H⁺
• działalność człowieka – intensywne użytkowanie gleb rolniczo oraz przemysłowo, chów i hodowla zwierząt, z każdym plonem wynoszone są jony zasadowe (Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, Na⁺), które w procesie nawożenia muszą być uzupełniane.

Opracowanie: Agata Żmuda