Odczyn gleby ma ogromne znaczenie dla roślin rolnych, ponieważ większość z nich nie toleruje kwaśnego podłoża. Oprócz obserwacji wizualnych swoich upraw, warto oddać próbkę gleby do badań i dowiedzieć się, czy zapewniamy odpowiednie pH naszej roślinie. Kwasowość jest podstawową cechą geochemiczną i warunkuje odpowiednią produktywność gleby, którą uprawiamy. Dlatego tak istotne jest zachowanie równowagi w pH gleby, aby uniknąć pecha, czyli strat w plonie.
Co to jest odczyn?
Odczyn czyli skala pH to określenie, jak aktywne są cząsteczki wody, które mają zdolność oddawania i przyłączania protonów. Cząsteczki wody przyłączają protony z roztworów kwaśnych i oddają z roztworów zasadowych. Woda podlega procesowi autodysocjacji, w procesie tym uwalniane są dwa jony: wodorowy i wodorotlenowy (H2O + H2O → H3O+ + OH−). Jon wodorowy nie występuje jednak jako wolny jon H+, a jako jon złożony w formie H3O+, czyli jon hydroniowy. Jon ten powstaje na skutek przyłączenia protonu do cząsteczki wody. Między wodą a produktami dysocjacji (dysocjacja – proces rozpadu cząsteczek na jony, spowodowany wpływem rozpuszczalnika) ustala się stan równowagi chemicznej. Skala pH znajduje się pomiędzy 0 – 14. Odczyn jest ilościową miarą aktywności jonów hydroniowych wodnych roztworów związków chemicznych. Jeżeli mamy do czynienia z czystą wodą, w której żaden jon nie wykazuje przewagi, to odczyn takiego roztworu jest obojętny i wynosi 7. Wartości mniejsze od 7 wykazują pH kwaśne roztworu, czyli większą aktywność jonów hydroniowych H3O+ do jonów hydroksylowych OH–, a powyżej 7 zasadowe, czyli o mniejszej aktywności.
Prościej mówiąc, odczyn gleby jest zależny od stosunku jonów wodorowych [H+] do wodorotlenowych [OH–].
pH gleby wywiera wpływ na rozpuszczalność związków mineralnych w roztworze glebowym, co pociąga za sobą stopień przyswajalności tych składowych. Najbardziej odpowiednim pH dla rozpuszczania związków mineralnych jest 6,0 – 7,0. Zakwaszanie się gleby jest wynikiem naturalnych procesów zachodzących w środowisku lub wywoływanych działalnością człowieka.
Gleby o niskim odczynie wykazują słabą przepuszczalność, przewiewność, są zimne i trudne w uprawie. A dlaczego gleby uprawne się zakwaszają? Źródłem jonów H+ w glebie i co za tym idzie obniżania się pH, jest następstwo mineralizacji organicznych związków azotu i pojawianie się azotu amonowego (NH4+). Azot ten ulega naturalnie utlenianiu i uwalniane są zakwaszające jony wodorowe. Azot amonowy wprowadzany jest także do gleby wraz z resztkami pożniwnymi, naturalnymi i mineralnymi nawozami. Kolejnym procesem powodującym uwalnianie H+ jest proces nitryfikacji (nitryfikacja – proces rozkładania amoniaku i soli amonowych przez bakterie nitryfikacyjne). Wraz z plonem „wynoszone” są kationy zasadowe (Ca2+, Mg2+, K+), które pogłębiają proces zakwaszania się gleb uprawnych.
Znając tyle źródeł zakwaszania musimy pamiętać o uzupełnianiu kationów zasadowych, aby odczyn gleby zachować w stanie równowagi. Wapnowanie i utrzymanie odpowiedniego pH jest konieczne w celu utrzymania aktywności biologicznej podłoża i dobrej przyswajalności składników pokarmowych. Bakterie wiążące azot z powietrza w środowisku kwaśnym stają się mniej aktywne. Regularne badania pH pozwolą nam racjonalnie gospodarować zasobami pokarmowymi unikając pecha jakim może być duża strata plonu.
Opracowanie: Agata Żmuda
Na podstawie:
Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań, cz. I s. 336-340.
Kac-Kacas M. 1968. O wzajemnej zależności niektórych wskaźników kwasowości gleby. Pamiętniki Puławskie, 35: 53-76.
Kropisz A. 1976. Uprawa i nawożenie gleby. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa.
Na stan zakwaszenia gleb, w dużym stopniu ma wpływ działalność człowieka. Powinniśmy wziąć za to zjawisko odpowiedzialność i przyczynić się do przywrócenia odpowiedniego pH gleb, z których korzystamy. Program rekultywacyjnego wapnowania gleb, ma za zadanie podnieść w krótkim odstępie czasu odczyn gleb, najbardziej narażonych na ograniczenie swoich funkcji, czyli gleb o odczynie niższym niż 4,8.
Rzadko zadajemy sobie to pytanie. A warto! Wiedza w pigułce tylko u nas. Tomek krótko opowiada o tym dlaczego większość gleb w Polsce ma kwaśny odczyn, i o tym jak nasza działalność wpływa na tą sytuację. Zapraszamy.
Czemu wapnowanie to podstawowy zabieg? Pomijanie jego to wielki błąd- najważniejsze fakty w 3min. opowiada Ania. Dlaczego wapnowanie to podstawa żyzności gleby, utrzymania wilgoci, przyswajania nawozów mineralnych, top 2 wielkości plonów? Nie pomiń tego odcinka!