Reaktywność, inaczej reaktywność chemiczna jest to zdolność związków chemicznych i pierwiastków do wchodzenia w reakcję z innymi związkami lub pierwiastkami. Ogólna zdolność reakcji danego związku jest uzależniona od jego charakterystycznej budowy. A jak to jest z reaktywnością nawozów wapniowych? I jak jest badana?

Producenci wapna nawozowego podają jako wskaźnik jakości, reaktywność nawozów wapniowych, ale ciężko jest znaleźć informację skąd biorą dane do określenia tego parametru. Ocena agrochemiczna nawozów wapniowych bierze pod uwagę procentową zawartość CaO, formę chemiczną, zawartość metali ciężkich, rozpuszczalność w wodzie i reaktywność. Rozpuszczalność nawozów wapniowych w wodzie jest mała i jest uzależniona od zawartości dwutlenku węgla wg reakcji:

CaCO₃ + CO₂ + H₂O -> Ca(HCO₃)₂

Im jest więcej dwutlenku węgla w wodzie to nawóz rozpuszcza się szybciej (np. w wodzie gazowanej).  To teraz o reaktywności – hit czy kit? Reaktywność odnosi się jedynie do nawozów wapniowych węglanowych (węglan wapnia, dolomit) i wynika ze współdziałania dwóch cech – stopnia domielenia nawozu do zawartości węglanu wapnia. Reaktywność węglanowych środków wapnujących określa norma PN-EN 13971. Polska norma wyznacza metodę, wg jakiej należy oznaczyć szybkość i skuteczność potencjału zobojętniania węglanów (metoda miareczkowania potencjometrycznego z kwasem chlorowodorowym). Europejska Norma (nr 12485, German DIN) wyznacza szybkość reakcji wapna węglanowego z wodą. Najważniejszą kwestią w określaniu reaktywności nawozów wapniowych jest stosunek ilości badanego nawozu do zastosowanej wody. W warunkach naturalnych w glebie woda wraz z jonami H⁺ tworzy układ, od którego zależy reaktywność. Aby porównać działanie wszystkich nawozów wapniowych dostępnych na rynku należy określić rolniczą wartość wapna nawozowego można określić za pomocą równoważnika węglanu wapnia. Wskaźnik R_ww określa zdolność odkwaszającą nawozu wapniowego względem czystego węglanu wapnia. Działanie CaCO₃ przyjmuje się za 100, ponieważ masa cząsteczkowa jest równa sto, wg wzoru:

R_ww (R_CaCO3) = (działanie odkwaszające nawozu wapniowego/działanie odkwaszające czystego węglanu wapnia) * 100%

Wapna tlenkowe, palone oraz węglanowo – magnezowe (dolomity) wykazują wartość R_wwwyższą niż 100, pozostałe nawozy wapniowe (węglany wapnia) mniejszą, zależną od zawartości CaCO₃. Nawóz poddawany testowi neutralizuje 75% kwasów w stosunku do czystego węglanu wapnia, to jego równoważnik wynosi 75. Węglan wapnia w przyrodzie raczej nie występuje jako czysty składnik, skały węglanowe zawsze posiadają domieszki glin, piasku lub minerałów ilastych. Zawartość węglanu wapnia w nawozie wapniowym jest podawana na opakowaniu.

Równoważniki węglanu wapnia podstawowych rodzajów wapna dostępnych na rynku:

Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. Nawozy i systemy nawożenia. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań, cz. II s. 215.

Szybkość efektu odkwaszającego nawozu wapniowego i jego pośrednią przydatność agrochemiczną należy określić z dwóch parametrów: R_ww – równoważnika węglanu wapnia  oraz stopnia rozdrobnienia wapna nawozowego (frakcja). Im skała jest bardziej domielona tym zdolność odkwaszenia jest większa, ponieważ nawóz ma większą powierzchnię właściwą i lepszy kontakt z glebą. W przypadku kredy, ze względu na budowę amorficzną cząsteczek wapnia, wykazuje ona najszybszą moc odkwaszania spośród nawozów węglanowych. Reaktywność nawozów wapniowych jest przydatnym parametrem do określenia jakości agrochemicznej nawozów o podobnym stopniu uziarnienia, a jeżeli parametr ten jest niski wystarczy zastosować większą dawkę nawozu.

Opracowanie: Agata Żmuda

Na podstawie:

1. Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. Nawozy i systemy nawożenia. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań, cz. II s. 213-217.
2. Jadczyszyn T., Wilkos G., Sprawozdanie z badań pt. „Ocena działania różnych środków wapnujących”.